Тема: Декабрьские события 1986 г в Казахстане: причины и следствие
|
|
 Скачать 1.66 Mb.
|
|
Тема: Страницы истории. « Метель» желтоксана. (диалог - размышление по книге Ч.Айтматова и М.Шаханова «Плач охотника над пропастью») Русскова Н.В. – учитель литературы, Довбыш Е.С. – учитель литературы Цель: познакомить с книгой выдающегося писателя 20 века Чингиза Айтматова и известного казахского поэта и общественного деятеля Мухтара Шаханова, их решением непростых, но жизненно важных вопросов, в частности, « декабрьских событий», помочь учащимся осмыслить сложность их и неоднозначность. Развивать навыки диалога, общения, несуетных размышлений о реальности мира, об истории в человеке и человека в истории. Формировать чувство Родины, национальной гордости, в стремлении быть современным (не ощущать себя песчинкой в космосе, а мыслящей личностью во времени и пространстве) Эпиграф. Юность бескорыстна в помыслах и чувствах своих, поэтому она наиболее глубоко охватывает мыслью и чувством правду… Гейне. Ход урока. Вступительное слово учителя. Декабрьские события 1986 года – особая страница в отечественной истории .«Желтоксан- событие, которое останется в памяти человечества» ( Ч. Айтматов) его хронику, значение и роль еще долго будут изучать, исследовать. Наша цель посмотреть на эти события не глазами историков. Ч. Айтматов- известный киргизский писатель 20 века и казахский поэт и общественный деятель М. Шаханов ведут в необычно теплой, почти родственной атмосфере диалог- размышление о непростых, но жизненно важных вопросах, касающихся истории нашей Республики в книге « Плач охотника над пропастью». Индивидуальное задание. Чингиз Айтматов – известный киргизский писатель, известный по книге « Плаха», «Материнское поле» , « И дольше века длится день»… Популярность Мухтара Шаханова в Казахстане равноценна, можно сказать, имиджу национального героя. Эта известность настала в те дни, когда в поэте открылся народный трибун. В трагическом декабре 1986 года казахская молодежь стихийно восстала против империи тоталитарного режима. И в то время, когда был введен негласный запрет на любую информацию по поводу случившегося , именно Шаханов , несмотря на угрозу личной жизни, возвысил тогда голос поэта и борца за национальную свободу и приложил реальные усилия к освобождению и реабилитации невинных жертв репрессий. - Посмотреть на декабрьские события через призму их размышлений о любви к своей Родине , о чувстве национального достоинства, ведя собственный диалог о той части казахской молодежи, которую сейчас называют « декабристами». Зачитать эпиграф. Эту правду мы должны почувствовать и дать ей оценку. Диалог- размышление. 1.Родина! Что значит она для тебя? - Стихотворение М.Шаханова. Невзрачная колючка средь песков Цветет себе под знойными лучами. Зачем? Не спрашивай, удел ее таков: В пустыне жить, не ведая печали. Другие б травы умерли давно, Сгорев в огне, от жажды задохнулись Лишь ей одной здесь царствовать дано- До влаги ее корни дотянулись. Они пробились сквозь пески к воде, Лишь им известно как ее почуять. А если буря? Быть иной беде: Барханы с ревом движутся, кочуя. Смешалось небо с тучами песка. Исчезло солнце, тьма гудит и воет. Сжимает сердце смертная тоска, И мчится от страха все живое. А перекати- поле, словно мяч, Вручив себя слепой безумной воле, Бездомное, оно несется вскачь. Куда летит? Не все ль равно? Не все ли? В пустыне жизни средь трудов и дней Нам суждены суровые уроки: Быть перекати- поле без корней, Летать беспечно в мире- без дороги. Иль стой пред ураганом, грудью в грудь Встречай, не помышляя о побеге. Все превозмочь- и только в этом суть. Иного нет отныне и во веки. -Ч. Айтматов. Легенда о юноше. Существует одна легенда. Когда- то один юноша был захвачен врагами в плен и продан в рабство на чужбину. Прошло время, джигит стал забывать вскормившую его землю, своих родителей. Он привык к чужой стране, и в конце концов, благодаря своему терпению, мудрости и силе воли стал тамошним властителем. Пролетели годы, властитель постарел, и вот однажды караван, прибывший из далекого странствия по его родной стране, доставил оттуда небольшой пучок полыни. Запах горькой полыни, сорванной в далеком краю, навеял властителю о давно забытой им беспечной поре детства, о тех безоблачных днях, когда мальчишкой собирал он в родной степи тюльпаны. Слезы навернулись ему на глаза, и сердце больно сжалось от переполнившей его невыносимой тоски по родине. Ничего больше не могло удержать его на чужбине: ни вожделенный для многих престол, ни слава, ни богатство. Спешно оседлав коня, всемогущий властитель отправился на землю своих отцов… Трагедия малочисленных народов, оказавшихся в бывшем Союзе на гране культурно- исторической катастрофы. «Мы не манкурты!»- лозунги демократов декабря. - Манкурты. История слова. В старину, в эпоху кыргызско- калмакских войн, враждующие стороны, наряду со скотом и имуществом, захватывали и пленников- для использования в качестве рабов . Пленник этот , хотя и ходит исправно за скотом, рано или поздно все равно убежит. Захваченный в молодом возрасте и физически зрелый пленник мог смиренно терпеть эту участь лет пять, максимум десять. Но как в каждом сыне человеческом, в нем так или иначе созревал протест, и тогда его рука тянулась к оружию, а помыслы- к восстанию. Вот почему лучшим , если не единственным способом обезвредить потенциального бунтаря считалось обращение в манкурты. Для этого пленнику первым делом сбривали голову выйной частью свежесодранной верблюжьей шкуры или лоскутом коровьей шкуры, через который затем продевали сыромятный шнур и туго завязывали вкруговую по височной линии. Пленника ожидала двойная пытка. Сначала высыхающая шкура, сжимаясь, начала стягивать череп, затем прорастающие волосы, не в силах продырявить шкуру, меняли направление и , вонзаясь в кожу головы, со временем расстраивали нервную систему и способствовали разрушению памяти. После надевания шири пленников бросали на солнцепек без пищи и воды. Спустя неделю- другую пленник либо умирал, либо становился манкуртом. Превращался в рабочий агрегат, не помнящий ни имени, ни своего происхождения, исполняющий лишь волю своего хозяина…Человечество оказалось весьма изобретательным на ужасные орудия насилия. Но с подобным варварством не сравниться ни одно из них. - Тоталитарная система наложила идеологические шири на общество в целом, на мировоззрение и твое, и мое, и всех нас, вместе взятых - Самое страшное для народа- отнять у него душу; душу его предков. - «Степную академию», создаваемую веками, сохраняли как зерницу ока. Не плюй в колодец, из которого пьешь. Не ставь что- либо на хлеб и не пинай его. Не наступай на соль. Не пересекай дорогу перед старшими. Не смейся над убогим. Не поворачивайся к человеку спиной. Не разоряй муравейники и птичьи гнезда. Эти запреты сохраняли как нашу культуру. - Нынешняя молодежь с неустоявшейся моралью, предавшая веками складывающиеся национальные традиции- следствие тоталитарной системы. В итоге вышесказанного диалога убеждаемся в клеветническом обвинении народа в казахском национализме. -Человек, который стал причиной декабрьского восстания молодежи, первый секретарь ЦК Компартии Казахстана Колбин, его равнодушие к национальным традициям. Легенда, рассказанная Н. Назарбаевым Шаханову. Жил некогда хан, власть и достояние которого шли в гору. Как- то выехал вместе со свитой на охоту. Ехал он через лес , и тут прямо перед ним бросился прочь красивый сайгак с мерцающими глазами и отливающим медью крупом. Хан пустил стрелу и ранил сайгака в ногу. Когда ханские войны загоняли сайгака , он бросился к видневшейся вдали юрте и забежал в открытую дверь. Хозяева в это время сидели за накрытым дастарханом и обедали. Вбежавший сайгак упал бес сил на почетном месте- торе, тяжело переводя дух. - Выгони сайгака!- закричал хан хозяину юрты.- Я гнался за ним, это моя добыча. - Дело говоришь, мой хан,- ответил старец.- Сайгак этот- твоя добыча, но он в моей юрте- и на почетном месте. Никто не смеет его переступить. Даже смертельных врагов мирит священный обычай дастархана. Хоть ты и хан- но ты не смеешь нарушить обычай предков. Ничего не смог возразить хан- и повернул коня. Просмотр кадров, связанных с разрушениями. - Правильно ли мы понимаем демократические свободы? Перикл (5 век до н.э.) « Наш государственный строй не подражает чужим учреждениям- мы скорее служим образцом для некоторых. Называется этот строй демократическим, потому что основывается на интересах не меньшинства, а большинства. По отношению к частным интересам законы наши представляют равные права всем…» - Демократия- это честность и ответственность , сформированная властью. Есть ли мнение не ворошить прошлого. - Тесное расследование будет способствовать тому, что будут убраны шоры с глаз у всех народов Казахстана. - Изучать и исследовать в интересах исторической правды отношение к тому, что нужно ли ставить памятник жертвам декабрьских событий. 3. Стихотворение О. Сулейменова ( кадр фильма) 4. Вывод. События, всколыхнувшие мир 20 лет назад, являются отсветом животворных процессов, прорывающихся в человеческий мир. 1986 жылғы желтоқсан оқиғасы Жақалақова Салтанат Қонақбайқызы, № 9 Орта мектебінің мұғалімі Сабақтың мақсаты: а) 1986 жылғы Алматы оқиғасының себептерін, сипатын, қозғаушы күштері мен тарихи маңызын білдіру. б) Ұлттық қатынастағы жылдар бойы қордаланған шиеленіс пен жүйенің ұлт саясатын өзгертуге қабілетсіздігін тану. в) Ұлтшылдық байлықтың тоналуы, ұлттық сөздерінің мән-мағынасын ашу. г) 80-жылдардағы Пленумдар мен конференциялардың мазмұн мағынасы, мәніне талдау жасау, қоғамдық саяси өмірдің іріп-шіріп бара-жатқан принциптерімен таныстыру. Тәрбиелік мақсаты: 1. 1986 жылғы Алматы оқиғасының алты құрлықты аралап кеткен ұлы оқиға екенін; 2. Жеңіп алған демократиясымен салыстырғанда құрбандығы жүз есе қымбатқа түскендігін; 3. Ар-намыстың, ұлттық қасиеттің тәуелсіздік туының желбіреуіне жеткізген ұлы рух болғанын; 4. Қоғамды дағдарысқа алып келген тоталитаризм мен әкімшілік жүйе ғана емес, ең бастысы ұлттық проблемалардың шешелмеу екендігіне көз жеткізе отырып оқушы бойына патриоттық тәрбие мен саяси көзқарасты қалыптастыру. Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілетін арттыру, отан сүйгіштік қабілетін қалыптастыру. Тақырыптық байланыс: Өткен сыныптардағы білімде еске түсіру.
Күнделікті өмірмен байланыс:
Пәнаралық байланыс: Қазақ әдебиеті. Ақын Мұхтар Шаханов «Төрт жыл кешіккен шындық» (Өлеңінің соңғы шумақтарынан үзінді). Және не деген нүктесі көп, бүкпесі көп өмір ең... Төрт жыл өтті шындық күліп шыққанынша көгінен Оқ бой озып тұрыпсың-ау сол аумалы кезеңде-ақ Пышаққа сап бола алмайтын әкімдердің көбінен. Өсер елдің қай сәтте де бірлік болмақ қалауы, Лаула, Лаула, Желтоқсанның мұзға жаққан алауы Өздеріңдей өр намысты жас өркені бар елдің Ешқешанда еңкеюге тиісті емес жалауы! Сабаққа қажетті көрнекі құралдар:
А) Желтоқсан желі. Ә) Иесі-қазақ, киесі ғажап. Б) Желтоқсан құрбандары. 2. Техникалық құралдар. Магнитафон Үнтаспалар:
Сабақтың түрі: Зерттеу сабағы. Сабақтың әдісі: Оқушылардың өздігінен ізденіп ойларын ортаға салуға негізделіп құрылған. Сабақта негізгі ой толғаушылар:
Әр ой-толғауға бірнеше оқушы қатысады. Сұрақ-жауаптар болып, пікірталас туындайды.Зерттеу жұмысын мұғалім оқушыларға алдын ала береді. Тарих пәні кабинетінде қосымша әдебиеттер, газет-журналдар мен дидактикалық материалдың молынан болуы мен мектеп кітапханасының материалдық жағдайының жақсы болуы мұғалім мен оқушылар үшін тиімді болар еді. Сабақтың мазмұны мен барысы: І.Ұйымдастыру кезеңі. Сынып төрайымының сабаққа қатысушы оқушылар жайлы мәліметі тыңдалады. ІІ. Сабаққа кіріспе. Мұғалімнің алғашқы сөзі. Сабақ жоспарында көрсетілген тақырып бойынша қаралатын білімдік, танымдық,тәрбиелік мәселелерге сипаттама жасайды. Бұл тақырыпты зерттеуге уақыт берілгендігі, онымен тарихшы, саясаткер, заңгер, сарапшы оқушылар айналысқанына тоқталып өтеді. Алғашқы сөз кезегі тарихшы оқушыға беріледі. «Қазақстан Республикасының Әнұраны» айтылады.
Елбең-елбең жүгірген, Ебелек отқа семірген. Арғымақ мінген жаратып,Ақсауыт киген темірден. Алатаудай бабалар Аруағыңмен жебей гөр! (Қ. Рысқұлбеков) Ғасыр айрығына жақындаған кезде бұрынғы өткен ата-баба рухы көтерілген тәрізді. Азаттық жолында адал қызмет еткен хандар батырлар есімі тарих бетінде алтын әріппен жазылып қалады. Енді солардың қатарына Қайрат пен Ләззат сияқты мыңдаған Отансүйгіш ұлдар мен қыздардың есімі тіркелді. Олар ғасыр айрығында халықының азаттығы жолында құрбан болды. Әміршіл-әкімшіл жүйенің қабырғасы қақырайтын уақыт келіп жетті. Бұл жүйенің қабырғасын қақыратып, күлін көкке ұшырған 1986 жылы Алматыдағы Желтоқсандағы оқиғаның алты құрылықты аралып кетті. Бұл оқиғаға себеп 1986 жылы Желтоқсанның 16 күні таңертеңгілікте Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің 5 Пленумы болды. Пленумды КОКП Орталық Комитетінің хатшысы Г.П.Разумовский жүргізді. Пленум бар болғаны 17 минутқа созылды.Республиканы ширек ғасырға жуық басқарған саяси қайраткерді ауыстыру сияқты аса маңызды мәселе осыншалықты қысқа мерзімде шешілді. Д.А.Қонаевтың орнына Г.П.Разумовскийдің ұсынысы бойынша бұған дейін КОКП-нің Ульяновск облыстық комитетінің бірінші хатшысы болып істеген, республикаға мүлдем бейтаныс Г.В.Колбин тағайындалды. Мұндай волюнтаризммен Қазақстан бірінші рет кездесіп отырған жоқ еді. Желтоқсанның 17-сі күні таңертің Алматыда жаппай толқу басталды. Ол республиканың басқа қалаларына тарады. Шеру бейбіт және саяси сипатта болды, онда басқа халықтарға қарсы атой салушылық, мемлекеттік құрылысты жоюға деген үндеулер болмады. Әміршілікке дағдыланған республика басшылары жастардың талап-тілектерін тыңдағысы келмеді. Саяси наразылықты үкімет билігіне төнген қатар деп бағалады. Алматы гарнизонын жауынгерлік дайындыққа келтіріп, сан жағынан демонстранттардан көп күштермен орталық алаңды қоршап алды. Демонстранттарды тарату кезінде партия комитеттері мен үкімет тарапынан бақылаусыздыққа жол берілді. Үкімет орындарының жағдайды болжай алмауы қасіретті салдарларға соқты. Демонстранттар мен тәртіп сақшылары жағынан адамдардың қазаға ұшырауына жол берілді. 1986 жылғы желтоқсан оқиғасының қозғаушы күші студент жастар болып, кейінгі күндері әр түрлі мамандық иелері мен оқу орындарының, мекемелердің басшылары болды. 1986 желтоқсан оқиғасының тарихы мен маңызы өте зор. 1. 17 желтоқсан жаңару, жаңғыруды тарих бетіне алып келді. 2. Тәуелсіздікке жол ашты. 3. Қоғам ағзасында асқынып кеткен тоталитаризмнің жүрегін жаншып, миын шашты. 4. Әкімшіл-әміршіл жүйенің ауыр зардабынанбелін көтере алмай тұрған демократияның басын көтеріп, қолына таяқ ұстатып, тәй-тәй бастырған қазақ жастары бүгінде халқының мақтанышы. 5. Қазақ халқының әлемдік қауымдастыққа танылуына, әлеуметтік-экономикалық, саяси-идеологиялық жағынан еркін дамуына кедергі болған отаршылдықтың қамытын жұлып лақтырған желтоқсанның жұлдыздары еді.
Дүниені дүр сілкіндірген, тәуелсіздік туын ең алғаш көтерген әйгілі 86-ның желтоқсаны туралы шындық, мерзімді баспасөз беттерінде аз жазылған жоқ. Қылышынан қан тамған колбинизм заманының өзінде*ақ «бас кеспек болса да, тіл кеспек жоқ» деп, баспасөз бетінен алаңдағы оқиғаның ақиқатын батыл айта білген қазақ ақын-жазушылардың есімін бүгінде бүкіл әлем таниды. Ақын Мұхтар Шаханов былайша жыр толғады. Әр дәуірдің еркіне сай нарқы өзгерген алтынның, Айналайын, алтын әнім, жас өркені халқымның. Желтоқсанда шындық жырын жырлаймын деп шарқ ұрдың, Желтоқсанда егеменді ел болсақ деп талпындық. Кеудеңде әлі сызы жатыр сол кездегі салқынның, Айналайын, айналайын жас өркені халқымның! Егемендікке жетіп, еркін өмір сүру еліміз үшін қымбатқа түсті. Қайрат пен Ләззат сияқты қызғалдақтардың өмірі қиылды. Ұлттық қатынатағы жылдар бойы қордаланған шиеленіс, әкімшіл-әміршіл жүйенің ұлт саясатын өзгертуге қабілетсіздігі мен оған құлықсыздығы 80-жылдардың ортасында басталған қоғамға реформа жасау жағдайында 1986 жылдың желтоқсанында әлі буыны бекімеген жас демократияның әкімшіл-әміршіл жүйемен ашық қақтығысын алып келді. Желтоқсанда Алматыда болған оқиғалардың негізінде тұтас тарихи, әлеуметтік-экономикалық және саяси факторлар жатыр. Мұның тарихи тамыры патша үкіметінің отаршылыдық саясатында жатыр, большевиктер оны индустрияландыру, ұжымдастыру, тың және тыңайған жерлерді игеру барысында одан әрі жалғастырды. Маңызды саяси шешемдер Мәскеуде қабылданып, ұлттық республикаларға директива ретінде жіберіп отырды. Қандай болмасын жоғарғы жақпен келіспеушілік немесе қарсылық «партиялық тәртіпті бұзу» деп бағаланып, ілі-шала қатаң жазаланды. Теміртау оқиғасы, Ақмоладағы жаппай толқу жасырын, жабық күйде қалдырылды. 70-80 жылдары ұлттық салт-санадан гөрі Кеңестік салт-сана көбірек дәріптелді. Ұлт республикаларында, қоғамдық саяси өмірде европоцентризм басым болды. КСРО халықтар мен ұлттарының дамуындағы орыс мәдениетінің асыра бағалау процесі жүрді, мұның өзі социалистік республикалардың ұлттық мәдениеттік, мемлекеттік егемендік және территориялық тұтастығын мойындамауға алып келді.Біздің тарихымыздың бөліп алмауға болмайтын бөлігі болып табылатын көшпелілік цвилизациясы мен шығыс мәдениетінің бүкіл қабаты жуып тасталды, адамдардың тарихи санасын жою процесі жүрді. 1917 жылғы Қазан төңкерісіне дейінгінің бәрін ұмытуға табандылықпен мәжбүр етеді. Ұлттық проблеманың бәрін тек интернационалдық тәрбиені жақсарту арқылы ғана шешуге болады деп пайымдады. Бұл бағыттағы тәрбие нақты өмірден алшақ жүргізілді, интернационализм идеяларын насихаттаумен шектелді. Одақтас республикалардың құқықтары шектеліп, нақты егемендігі жоқ автономия ретінде дамыды. Ұлттардың өзін-өзі билеуі іс жүзінде болмады. Интернационализмді дұрыс түсінбеу Қазақстанда тіл саясатында тек ұлт аралық қатынас тілін ғана қолдап, ал ұлт тілі туралы үндемей қалуға әкеліп соқтырды. Орыс тілін республикада 60 %-і , қазақ тілін орыстардың 1%-і меңгерді. Кітаптың 95%і орыс тілінде басылып, теледидар хабарларының 70 %- і эфирге орыс тілінде шықты. Қазақ тілінің аясы тарылып, елдің тозуына, Семей полигонындағы жарылыстан жер тозуға айналды. 1986 жылғы желтоқсаншы жастардың жан жарасының түйіні осында жатты. 1986 жылы желтоқсан оқиғасы үшін жауапқа тартылғандар өздерінің «Желтоқсан» партиясын құрды. Республика Жоғарғы Кеңесінің төралқасы 1986 жылы 16-17 желтоқсанда Алмаьыда болған оқиғаға байланысты жағдайларға түпкілікті баға беру жөнінде арнаулы комиссия құрды. Оқиғаға тарихи әділ саяси баға берілуін талап ету үшін 1989 жылы мамыр айында Алматыда «Желтоқсан» қоғамдық ұйымы құрылды. Сонау жиырмасыншы жылдардың бас кезінде «Алашорда» партиясы таратылғаннан кейін Қазақстанда құрылған алғашқы ұлттық саяси ұйым осы «Желтоқсан» болды. 1989 жылы Алматы медецина институтында өткен жиында 1986 жылғы оқиға кезінде өздерінің озбыр заң бұзар әрекеттерін ақтауға тырысқан сот, прокуратура өкілсымақтарына «Желтоқсандықтар» мықты тойтарыс берді. Содан кейін «Желтоқсан» оқиғасының үш жылдығы ҚазҰУ-да, Қыздар педогогикалық, Халық шаруашылығы және Театр-көркемсурет институтында үлкен басқосулар арқылы атап өтілді. Осы жиыннан кейін 1989 жылғы 14 қаращада негізсіз жабылған М.Шаханов басқарған «Желтоқсан» тексеру комиссиясы өз жұмысын қайтадан жалғастыру керектігі туралы үкімет басшыларының алдына талап қойылды. Үкімет орындары бұл талапты атүсті тыңдағандықтан 1990 жылы 15 мамырда Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің үйі жананда «Желтоқсандықтар» аштық жариялауға мәжбүр болды. Қазақстан тарихында тұңғыш рет саяси аштық жариялаушы «Желтоқсандық» азаматтар Ә.Мүлікбаев, Қ.Халмұратов, М.Көбенов, Қ.Тәшеновтердің жанкешті батылдығының жанашыры бола білген астана халқы ауызбірлігінің нәтижесінде 14 жылға сотталған К.Күзембаев, 15 жылға сотталған Ж.Тайжұмаев түрмеден босатылды. Қазақстанның мемлекеттік Тәуелсіздігін қалпына келтіруде, қоғамды демократияландыруға бағытталған мәселелерді көтеріп, 1990 жылы бірнеше рет мыңдаған адам қатысқан саяси митингілер өткізді. Сол жылы 20 мамырда «Желтоқсан» Қазақстанның ұлттық демократиялық партиясы болып жарияланды. Ақиқат үшін, ел намысы үшін қандықол жазушыларға әділ жаза талап ету тек «Желтоқсандықтардың» ғана емес, демократияшыл барлық адамдардың азаматтық парызы деп білу керек. |